Cliëntenraden daadkrachtiger en zichtbaarder, mede door coronavirus

Ervaring van cliëntenraden

Tijdens het eerste gesprek met cliëntenraadsleden Jan Timmers en Dineke de Vries-Kamp wordt gevraagd hoe en in welke mate het coronavirus impact heeft gehad op het reilen en zeilen van hun cliëntenraden.

Beiden zijn het erover eens: Bij de eerste golf overheerste een gevoel van overvallen zijn, maar bij de tweede golf had elke raad zich goed herpakt. De overleggen onderling en met de besturen werden hervat en het werd duidelijk dat het belang van de cliëntenraad groter was dan ooit. Jan Timmers: ‘Corona heeft ons ook iets gebracht: als cliëntenraad worden we serieuzer genomen. We hebben de bevestiging gekregen dat we ons werk goed doen. Er is meer gelijkwaardigheid gekomen en dat is een mooie winst in dit zware verhaal.’

Ook bij De Vries-Kamp bracht de afgelopen zware periode nog maar eens extra aan het licht dat samenwerken met bestuur en management zo belangrijk is. ‘Wij hebben tijd gestoken in het elkaar leren kennen. Als je iemand kent, is de communicatie een stuk eenvoudiger’, zo heeft haar cliëntenraad ervaren.

Soms liever niet terug naar het ‘oude normaal’

Dan is het woord aan Theo van Uum, directeur Langdurige Zorg van het Ministerie VWS. Wat kan Den Haag doen om de cliëntenraden te ondersteunen? ‘Eén van de dingen die wij kunnen doen is wetten maken, die bestuurders en dus ook cliëntenraden handvatten geven in hun werk. De nieuwe wet Wmcz 2018 is daar een voorbeeld van, waarmee een cliëntenraad met meer daadkracht gehoord kan worden.’

Voor Van Uum is de impact van het virus zeker niet alleen negatief te noemen. ‘Deze periode heeft ons ook laten zien dat we snelle en daadkrachtige beslissingen kunnen nemen en dat is iets waarvan ik hoop dat dat niet teruggaat naar het oude normaal. Er zijn mooie samenwerkingen ontstaan en daar hoop ik aan vast te kunnen houden. Dat geldt ook voor de cliëntenraden: houd de posities die jullie nu veroverd hebben vast!’

Rol voor cliëntenraad

Tijdens het gesprek met Marthijn Laterveer (LOC) en Marika Biacsics (NCZ) komt mooi naar voren hoe belangrijk de rol van cliëntenraden is en is geweest in de afgelopen periode.

‘In eerste instantie was het een landelijke beslissing om alle huizen te sluiten voor bezoek en gold voor elke organisatie de bezoekersregeling. Nu is er een versoepeling en is er veel meer maatwerk mogelijk. Dat maakt het organisatorisch ook ingewikkelder. Om de handreikingen te schrijven voor alle bestuurders en zorgmedewerkers is veel input gevraagd aan de cliëntenraden: zij weten tenslotte wat er leeft in de huizen zelf, wat de wensen zijn en waar de behoefte ligt’, vertelt Laterveer.

Uit het kleinschalige onderzoek van NCZ komt naar voren dat er ook nog een slag te maken is in het betrekken van cliëntenraden in besluitvorming. Op de vraag of de cliëntenraad zich tijdens de pandemie zich betrokken en geïnformeerd voelde door het bestuur, antwoordde 98% met ‘ja’.

Op de tweede vraag of de cliëntenraad ook om instemming en advies werd gevraagd antwoordde nog 50% met ‘ja’. Of de cliëntenraad ook invloed heeft gehad op besluiten kon 40% nog met ‘ja’ antwoorden.

Biacsics: ‘Gelukkig lijkt dat wel te veranderen. Waar de cliëntenraad tijdens de eerste golf nog volledig op een zijspoor stond, is het nu meer gebruikelijk de cliëntenraad te betrekken bij besluiten. Heeft een besluit direct invloed op bewoners? Dan moet de cliëntenraad om advies gevraagd worden…’

Kennisonrechtvaardigheid

Na een korte break hebben Jet Bussemaker (Raad van Volksgezondheid en Samenleving) en Tineke Abma (Leyden Academie) plaatsgenomen. Zij laten hun licht schijnen over hoe er op een juiste manier besluiten genomen kunnen worden en welke rol een cliëntenraad daarin zou moeten spelen.

Abma: ‘In de praktijk gebeurt het nog wel eens dat er meer waarde gehecht wordt aan kennis van professionals en wetenschappers. De kennis op basis van ervaring weegt niet altijd even zwaar mee. Kennisonrechtvaardigheid noem ik dat. Want de kennis van vloer zelf, de ervaring van de mensen die het meemaken, is minstens net zo belangrijk.’

Bussemaker is het daarmee eens. ‘Probeer het gehele traject eens samen aan te gaan. Samen informatie uitwisselen, samen iets leren, samen iets uitproberen. Maar ook samen reflecteren en vervolgens dan samen begrijpen. Ga het gesprek met elkaar aan en luister naar elkaar. Dan kom je ergens.’

Abma: ‘Ik zit in de Raad van Toezicht voor Cordaan. Wij gaan regelmatig op werkbezoek op de locaties en spreken dan met medewerkers en bewoners. Alleen zo kun je verhalen ophalen uit de praktijk en kun je het dus samen doen.’

Schifting in wat belangrijk is

Ook zeggen beide dames dat er een belangrijke taak ligt voor de besturen om de cliëntenraden niet te overvragen. ‘Vaak hebben de leden beperkte ambtelijke kennis, terwijl die kennis bij een RvT-lid vaak juist groot is. Maak dat gat niet onnodig groot.

Het bestuur kan een schifting maken in beslissingen die direct van invloed zijn op de cliënten en die punten moeten prominent op de agenda in het overleg met een CR. En zet die punten vroegtijdig op de agenda, zodat de toekomst sámen uitgestippeld kan worden en niet de CR er pas bij betrekken als de besluiten al genomen zijn. Maak een co-creatie!’ aldus Bussemaker.

Cliëntenraad professionaliseren of juist niet?

Tijdens het gesprek met Mary Verheij (cliëntenraadslid Amsta), Annemiek Stoopendaal (RvT Liemerije) en Han Hendrikse (bestuurder Amaliazorg) komt er een korte discussie op gang. Bestuurder Hendrikse vindt dat cliëntenraden zich moeten professionaliseren zodat zij van alle facetten die de cliëntenraad betreft, op de hoogte zijn.

Stoopendaal is het daar juist niet mee eens en vindt de een cliëntenraad zich bezig moet houden met wat er leeft op de vloer. ‘Ik ben bang dat het dan een bureaucratisch instrument wordt, en dat is naar mijn idee nou juist niet de bedoeling van een cliëntenraad. Een cliëntenraad is de vertaler van de ervaring. Een Raad van Toezicht moet zich misschien professionaliseren, maar laat de cliëntenraad ervaringen delen en het gesprek met elkaar aangaan.’

Hendrikse erkent het standpunt van Stoopendaal, maar blijft erbij dat het in het belang is van de cliëntenraad dat zij op de hoogte zijn van hun rechten en plichten: ‘zorg dat je weet waar je het over hebt.’